3.1 Siulersuisut pingaarnersiuinerannut tunuliaqutit
Nunani mikinerusuni Kalaallit Nunaattut ittuni kisitsisitigut paasissutissiinerit akisungaatsiarput. Innuttaasut ikitsut aallaavigalugit kisitsisitigut paasissutissat suliarineqartaraluartut kisitsisitigut paasissutissaliornermi aningaasartuutit innuttaasut amerlassusaat tunngavigalugu ikilisinneqarsinnaanngillat. Immikkoortunik kisitsisitigut paasissutissanik Naatsorsueqqissaartarfimmi siulersuisut tulleriinnilersuissagaangata immikkoortut kisitsisitigut paasissutissat sukumiisumik tulleriinnilersornissaat pisariaqarpoq.
Datanik tunngavissaqartillugu kiisalu kisitsisitigut paasissutissat nutaat aallartinnissaannut aningaasatigut sulisoqarnikkullu atugassaqaraangat nalilersuivinnerit imaluunniit atugarissaarnermut ilassutitut takussutissat pinnagit assersuutigalugu ilinniaqqinnerit, pisiat tunisallu oqimaaqatigiinnerat, meeqqat angerlarsimaffiit avataanni inissitat inissiallu pillugit tunngaviusumik kisitsisitigut paasissutissat annertusinissaat Naatsorsueqqissaartarfiup ukiuni aggersuni salliutinniarpai.
Siulersuisut pingaarnersiuineranni immikkoortunik nutaanik ilassutaasunilluunniit kisitsisitigut paasissutissaliornissamik kissaateqarfiusuni kisitsisitigut paasissutissanik nutaanik pilersitsiffiusinnaasuni nalunaarsuinerit pigineqareernersut nalinginnaasumik aallaaviusarpoq. Nalunaarsuinerit IT-milu atortut pioreersut aallaavigineqarsinnaanngikkaangata kisitsisitigut paasissutissanut nutaanut aallaaviusussanik peqalernissamut ukiut arlalissuit ingerlasinnaasarput.
3.2 Ukiuni tulliuttuni qaninnerni ineriartornerit
Ukiuni kingullerni ukiulluunniit aggersut arlallit ingerlaneranni kisitsisitigut paasissutissat saqqummersitassatut pilersaarutinut ilanngunneqarnissaat siunertaralugu immikkoortuni ataani allaaserineqartuni ineriartornerit siulersuisut tulleriinnilersorpaat. Allaaserinninnermi ukiunut arlalinnut ineriartortitsinermi suliniutit arlallit siulersuisut isumaliutiginikuusaat sulili naammassineqarsinnaasimanngitsut aamma ilanngunneqarput.
Maannakkut aningaasaliissutaasut iluanni maannakkullu sulisoqarneq tunngavigalu ineriartortitsinermi suliniutit tamarmik ingerlanneqarsinnaannginnerat eqqumaffigissallugu pingaaruteqarpoq, tak. ataani immikkoortut 5 aamma 7.
3.3 Pisortat aningaasaqarnerat
2019-imi Naatsorsueqqissaartarfiup suliarisartagaa, pisortat aningaasaqarnerat annertusineqassaaq tassunga selskabit ilanngunneqarmata.
Maanna suliarineqartarpoq pisortat aningaasaqarnerat aamma kiffartuussinerat kisimik saqqummiunneqartarput. Selskabit ilaannginnerat pissutaalluni pisortatigoortumik inissiat, mittarfiit, nukissiorfiit allallu ilanngunneqarneq kisitsisitigut paasissutissanut ajorput. Pisortat aningaasaqarnerannik aamma sullissinerannik sinneqartoorutit pillugit kukkulluni isumaqartoqarpat, piviusumik pisortat aningaasaqarnerat ajunnginnerujussuarmik inissisimassaaq. Pisortat selskabiutaanik ilanngussineq pisortat aningaasaqarnerannik tamakkiinerusumik takutitsissaaq.
Danmark Statistikkimi ilisimatusartunut periarfissaq atorlugu Naatsorsueqqissaartarfik paasissutissanik kalaallinut Danmarkimiittunut tunngasunik assigiinngitsunik pissarsisinnaanngorpoq. Taamaasilluni tabelinik kisitsisaataasivimmut 2018-imiilli suliaqarsinnaalerpoq ukununnga tunngasunik; ilinniarsimassuseq, sulineq, suliffinnut attuumassuteqarneq, isertitat allallu.
Naatsorsueqqissaartarfimmi 2019-imi kalaallit Kalaallit Nunaata Danmarkimllu akornanni qangarpiaq nuussimanerinik paasissutissanik pissarsisalerpoq. Paasissutissat taakku atorlugit kalaallit Danmarkimiittut pillugit paasissutissat annertusineqassapput.
Napparsimasunut allattuiffiit elektroniskinngortinneqarnerisa kingorna, ukiuni kingullerni peqqinnissaqarfimmit sulianik nalunaarsuineq pitsanngorpoq. Naatsorsueqqissaartarfiup misiligutitut paasissutissat pissarsiarisimavai, taakkulu atorlugit naliliisoqassaaq peqqinneq pillugu ukiumoortumik napparsimavinni uninngasut ullut qassit uninngasimanerinut nakorsiarnernullu immikkoortortaqarfinni assigiinngitsuni kisitsisitigut paasissutissanik saqqummersitsisoqartalissanersoq.
Akileraarutitaqanngitsumik isertitat eqqarsaatigalugit immikkut nalilersorneqassapput, isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissanut ilanngunneqartartut tunniussat pillugit allannguisoqartariaqarnersoq paasiniarlugu. Ilanngullugu inoqutigiit isertitaasa peerneqarnissaat imaluunniit ilaqutariit isertitaanik ilaneqarnissaanik pilersaaruteqartoqarpoq.
Suliffeqarneq pillugu paasissutissat piffissaq pineqartoq qaangiutereersoq saqqummertarneri unamminartoqarpoq. Taamaattumik Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmi qaammatikkaarlugit paasissutissaatigineqartut atorlugit qaammammut kisitsisaagallartunik suliffeqartunut akissarsiortunut erseqqissaassutinulluunniit kisitsisaagallartunik saqqummersitsisoqartalersinnaanera nalilersorneqassaaq.
3.8 Innuttaasut pillugit kisitsisitigut paasissutissat
Nunani allani innuttaasut ukiuni kingullerni amerliartornerat kinguneqarpoq nunami sumi inuunerit nunamilu sorlermi inuttaasut ilisarnaataasa ilaasa allaaserinissaannut atugassanik nalornissutit amerliartornerannik. Norgemi nunasisut kikkuunerisa nassuiaasiornissaannut periuseq 1994-imiilli atorneqartoq pillugu Norgemi naatsorsueqqissaartarfik Naatsorsueqqissaartarfiup oqaloqatiginikuuaa. Danmarkimi nunasisut kikkuunerinik nassuiaasiortarnerup akerlianik Norgemi taamaallaat sumi inuuneq pillugu paasissutissat atorneqartarput aammalu inuit nunami sorlermi innuttaanerat, angajoqqaaqarnerat aanaqarnerat aataqarnerallu atorneqartarani. Norgemi naatsorsueriaaseq Kalaallit Nunaannut naleqqulluarpoq, tassa naalagaaffeqatigiinnermi inuit nunani assigiinngitsuneersut immikkoortinneqarsinnaammata.
Nunasisut innuttaasut Norgemisut immikkoortillugit kisitsisitigut paasissutissaliornissaq Naatsorsueqqissaartarfiup pilersaarutigaa.
Ilaqutariit pillugit kisitsisitigut paasissutissat annertunerusut meeqqat illersuisuata suliakkiissutigisimasaa tunngavigalugit saqqummersitsisalernissamik suliaqartoqarpoq. Ilimagineqarpoq saqqummersitamut inoqutigiit meerartallit, meeqqat angajoqqaat tamaasa najugaqatigineraat, angajoqqaaq aappalik najugaqatigineraat, imaluunniit angajoqqaaq ataaseq kisiat najugaqatigineraat kisitsisitigut takuneqarsinnaalissasut. Saqqummersitamut aamma ilanngunneqassapput meeqqat ilaquttaminnik allanik ass. qatanngutinik, aanaakkunik/aataakkunik imaluunniit ilaquttanik qanigisanik allanik najugaqateqarnersut .
3.9 Inunnik isumaginninnermi pisortat ikiorsiissutaat tapiissutaallu
Inuit atugaat pillugit kisitsisitigut paasissutissani atuuttumi kommunit ataatsimut nalunaarsuiffianni Winformatikimi inuit pillugit nalunaarsuinerit Naatsorsueqqissaartarfiup tigusarpai. Aammattaaq pisortat akissarsianik nalunaarsuiviannit Winformatikimilu suliaqarfiit pillugit nalunaarsuivimmit inunnik isumaginninnermi akilerneqartartut pillugit paasissutissanik annertunerusunik Naatsorsueqqissaartarfik ukiuni kingullerni pissarsisinnaalernikuuvoq.
Siunissami suliassatut takorloorneqarpoq ikiorsiissutit ilaqutariinnut ikiorsiissutitut nalilerneqartarnissaat, maanna kisitsisitigut ikiorsiissutinut paasissutissat inunnut nalilersuutigineqartarput. Inoqutigiit ilaqutariillu isiginiarneqarnerannut tunngavilersuut tassaavoq assersuutigalugu inoqutigiinni inuit ataasiakkaat pinnagit inoqutigiinnut pisortat boligsikringinik pisortallu ikiorsiissutaannik pisortat ilaatigut ikiorsiissuteqartarnerat.
3.10 Meeqqat angerlarsimaffiup avataani inissinneqartut
Meeqqat angerlarsimaffiup avataani inissinneqartut pillugit kisitsisitigut paasissutissaliornissaq siunertaavoq. Kommunit paaqqinnittarfinnut angajoqqaarsianullu akiliutigisartagaat aallaaviussapput. Aammattaaq Namminersorlutik Oqartussat inissiisarfiutaanut inissinneqarsimasut pillugit paasissutissat atorneqassapput.
Meeqqanik inuusuttunillu sullissinermi aningaasatigut paasissutissat kisiisa Naatsorsueqqissaartarfiup maannakkut pissarsiarisinnaavai. Aningaasat pillugit paasissutissat siunissaq sivisunerusoq eqqarsaatigalugu paasissutissanik naleqquttunik allanik ilaneqartariaqarput, assersuutigalugu inissiinernut pissutaasut.
3.11 Innarluutillit
Innarluutillit Kalaallit Nunaanni Kalaallillu Nunaata avataani paaqqinnittarfinnut inissinneqartut pillugit kisitsisitigut paasissutissanik Naatsorsueqqissaartarfik suliaqarniarpoq. Innarluutillit Namminersorlutik Oqartussat paaqqinnittarfinnut akiliutaat aamma innarluutillit Namminersornerullutik Oqartussat paaqqinnittarfiini inissinneqartartut pillugit kommunit akiliutaannit Namminersorlutik Oqartussat isertitaannik naatsorsuinerit aallaaviussapput.
Paaqqinnittarfinnut inissiinernik kisitsisitigut paasissutissat inunnik annertuumik innarluutilinnik kommunit nalunaarsugaannit paasissutissanik ilaneqassapput, taamaalilluni naatsorsueqqissaarnerni aamma innarluutillit angerlarsimaffinni najugaqartut ilanngunneqarniassammata.
3.12 Aningaasaqarnikkut pissutsit pillugit kisitsisitigut paasissutissat
Aningaasaqarnikkut pissutsit pillugit paasissutissat kisitsisaataasiviup kvartalikkaarlugu nutarterneqartarput. Pisiniarfiit kaaviiaartitaat, nassiussat amerlassusaat, aningaaserivinni ilaqqaakkat taarsigassarsiallu, realkreditinit taarsigassarsiat, eqqussinermi akitsuutit/naqissusiinikkut akitsuutit aamma akileraarutit akilerneqartut, sanaartornermut iluarsaassinernillu aningaasaateqarfimmi atukkat, nunap karsiata aningaasanik tigoriaannaateqarneranik naatsorsuinerit pillugit paasissutissat avammut saqqummiunneqartarput. Kingusinnerusukkut taakku ilaneqarniarput ukuninnga; assersuutigalugu suliffeerunnermi ikiorsiissutit aamma suliffeqarfinnik aallartitsinerit /matusinerit aamma suliffeqarfiit suliffeqanngikkallarnermut tapinut akiliisarnerat. Kingulleq taaneqartoq aningaasarsiaqarluni suliaqartunik erseqqissaassutitut atorneqassalluni.
3.13 Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerat aamma nunanik allanik niueqateqarneq
Kalaallit Nunaanni avammut tunisat eqqussallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerat pillugit ingerlaavartumik kisitsisitigut paasissutissiisarnissamut periarfissanik aallaqqaasiilluni nalilersuineq Danmarks Statistik aamma Nationalbanki suleqatigalugit 2013-imi 2017-imilu ingerlanneqarpoq. Danmark Statistik Naatsorsueqqissaartarfillu avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerisa suliaqarnisssaminnik pingaartitsinerpaasimannginnerat pissutaalluni suliaqartussanik amigaateqartoqarsimavoq. 2017-imi avammut tunisat eqqussukkallu nalinginik paasissutissanik siullermeerluni saqqummersitsisoqarnissaa naatsorsuutigineqarpoq. 2019-imi avammut tunisat eqqussukkat nalingisa oqimaaqatigiissinnerat suliarineqaqqilernissaa ilimagineqarpoq.
2019-imi 1. kvartalimi nunanik allanik niueqateqarnerup saqqummersinneqarnerani, nunanut allanut niuernermi aalisakkat assigiinngitsut nalingi allattoqqissaarneqassapput. Allattoqqissaarnissaanut tunngaviuvoq, akigisat nunanut allanut tikinnerini suliffeqarfissuit pisiortortut akigititaat atornagu, 2019-imi januaarimiit Kalaallit suliffeqarfiutaat nunanut allanut tunisinermi eqqoriaallutik naliliisarsimaneri.
3.14 Suliffissarsiortut
Suliffissarsiortut naatsorsornissaannut atatillugu ajornartorsiut tassaavoq ”naqitsinissamut” piumasaqaatit eqqarsaatigalugit kommunit assigiinngiiaartunik allanngorartunillu periuseqartarnerat.
Kommunit assigiiaarnerusumik nalunaarsuisalernissaat anguniarlugu, suliffissarsiortut aamma isumaginninnermit isertitat ataatsimoortinneqartalersinnaalernissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit misissorneqarniarpoq.
3.15 Ilinniaqqittartut
Ilaatigut EU-mit tapiissutit aallaavigalugit ukiuni kingullerni ilinniartitaanermi suliniutit kinguneqarput ISCED-ip naatsorsuinerani nalunaarsorneqanngitsunik sivikinnerusumik suliffeqarnermi ilinniarnernik kisitsisitigut paasissutissaliornissaq annertusiartortumik ujartuisoqarneranik. Suliffeqarnermut ilinniarnerit pillugit kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup siunissami ilusilersorniarsarissavai.
Sivikitsumik ilinniarnerit taakku nalunaarsornissaannut IT-mi nalunaarsuiffik (IT-reg.) Namminersorlutik Oqartussat ineriartortinnikuuaat. Naliliisoqarallarpoq nalunaarsukkat kisitsisitigut paasissutissaliornermut aallaaviginissaannut tamakkiisuunngitsut nammattumillu assigiiaanngitsut.
3.16 Inissiat sanaartornerlu
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit immikkoortuni arlalini pitsanngorsarnissaat suliniutigineqarpoq. Sanngeeqqutit annertunerit tassaapput sanaartornernut aningaasaliissutit (kvadratmeterit qassit sanaartorneqarnersut qanorlu akeqarnersut kiisalu kvadratmeterit qassit atorunnaarnersut) aamma inissianik atuineq (inissiat kvadratmeterit qanoq annertutigisut pigineqarnersut aamma inissianut kvadratmeterimut ataatsimut aningaasartuutit qanoq annertutiginersut).
Inissiaqarneq immikkut soqutiginaateqarpoq, tassa innuttaasut inissiani atugaat pillugit paasissutissat siunissami sanaartornissanut aningaasaliisoqarnissaanut atatillugu annertuumik tapersiissammata. Naatsorsueqqissaartarfik sanaartukkat allattorsimaffianik tunngaviusumik paasissutissanik programmip ataani pilersitsiniartunut peqataavoq.
3.17 Sulisut aamma akissarsiat pillugit kisitsisitigut paasissutissat
Pisortani suliffeqarfinnilu pisortat pigisaanni akissarsiat qaffasissusaasa akissarsiallu ineriartornerisa naatsorsorneqarnissaat Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Naalakkersuisoqarfiup kiisalu Aningaasaqarnermut Sulisoqarnermullu Aqutsiveqarfiup kissaatigaat. Atorfinni sanilliunneqarsinnaasuni qaffasissutsit ineriartornerlu sanilliunneqarsinnaasariaqarput. Aammattaaq pisortani sulisut pillugit kisitsisitigut paasissutissat sulisut qanoq sivisutigisumik sulisimanerannik naatsorsuinernik ilaneqarnissaat kissaatigineqarpoq.
Pisortat aningaasarsisitsisarnerannut pilersaarut assigalugu maanna Naatsorsueqqissaartarfimmit pissarsiarineqartartunit pisortat aningaasarsisitsisarnerannut paasissutissanik pitsaanerusunik tunngaveqartariaqarpoq, kisitsisitigut paasissutissat pitsaasut suliarineqassappata.
2016-imi aamma 2017-imi Naatsorsueqqissaartarfik Royal Greenland, GE, SIK KANUKOKA, Aningaasaqarnermut, Akileraartarnermullu Naalakkersuisoqarfik kiisalu Inuussutissarsiornermut, Suliffeqarnermut, Niuernermut Nukissiuuteqarnermullu Naalakkersuisoqarfik suleqatigalugit suliniummut peqataavoq. Suliniummi, ingammik aalisarnermut attuumassutilinnik suliaqartut eqqarsaatigalugit, pisortat tapiissutigisartagaat, nuussinikkut isertitat sulinermilu isertitat ersersinniarneqarput. 2019-imi suliniut aningaassaliiffigineqaqqinnissaa naatsorsuutigineqarpoq, suliffeqarfiillu aallat misissuiffigineqarnissaat aamma ilimagineqarluni.
Naatsorsueqqissaartarfiup, siunissami suliniutip aningaasarsianut kisitsisitigut paasissutissanut atorneqarsinnaanissaa, nalilissavaa.
3.18 Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit marloqiusanngorlugit suliarineqartarput. Inaarutaasumik kisitsisit naatsorsorneqarnerat ukiumi pineqartumi nioqqutissat oqimaaqatigiissillugit ukiup affaani siullermi pisarpoq. Assersuutigalugu 2016-imut inaarutaasumik kisitsisit naatsorsorneqarnerat 2019-imi pissaaq. Kisitsisaagallartut naatsorsorneqarnerat ukiup affaata aappaani pisarpoq, tassani 2017-imut 2018-imullu kisitsisaagallartut 2019-imi naatsorsorneqassallutik. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit immikkoortuat taanna nuna tamakkerlugu naatsorsuutinik ingerlatsineruvoq nalinginnaasoq.
3.19 Pinerluuteqarsimasut pillugit kisitsisit
Kisitsisitigut paasissutissat annertusarniarlugit 2019-imi pinerluttunik isumaginnittoqarfik, pinerluuteqarsimasut pillugit kisitsisitigut paasissutissat inuit inissiisarfinnut inissinneqarsimasut, inuiaqatigiinni sulisinneqartut, pillagaasimasut il. il. pillugit annertusineqarnissaat anguniarlugit, attavigineqarpoq.
Ilanngullugu nalilersorneqarpoq Naatsorsueqqissaartarfimmut politiinit paasissutissat tunniunneqartartut atorlugit, ulorianartumik inuit pinerlineqarsimasut pillugit kisitsisitigut paasissutissiortoqarsinnaanersoq. Kisitsisit pineqartut amigaatigineqartut Naatsorsueqqissaartarfiup aamma Kalaallit Nunaanni Eqqartuussiveqarneq pillugu Siunnersuisoqatigiit oqaloqatigiinneranni eqqaaneqarsimavoq
Pineqaatissinneqareernerup kingorna pinerloqqittartut pillugit aamma kisitsisitigut paasissutissiortoqassanersoq nalilersorneqarpoq.